TiềnAbraham Lincoln (12 tháng 2 năm 1809 – 15 tháng 4 năm 1865), phiêm âm tiếng Việt là Lincôn (còn được biết đến với tên Abe Lincoln, tên hiệu Honest Abe, Rail Splitter, Người giải phóng vĩ đại) là vị Tổng thống thứ 16 trong lịch sử Hoa Kỳ, tại nhiệm từ năm 1861 đến 1865. Ông là một trong những người đã thiết lập Đảng Cộng hoà năm 1854[1].
Trước khi trở thành tổng thống, Lincoln từng là một luật sư, một thành viên của Viện Dân biểu Hoa Kỳ, và một ứng cử viên không thành công vào Thượng viện Hoa Kỳ. Là một người phản đối kịch liệt sự mở rộng của chế độ nô lệ ở Hoa Kỳ[2] và chủ trương xoá bỏ chế độ này,[1] Lincoln đã giành được vị trí ứng viên tổng thống Đảng Cộng Hòa năm 1860 và sau đó được bầu làm tổng thống vào năm đó. Ông đã tiến hành cuộc Chiến tranh Bắc Nam, tức Nội chiến Hoa Kỳ (1861 - 1865) chống lại giai cấp chủ nô ở miền Nam,[1] kết quả là chiến thắng của quân miền Bắc và nô lệ được giải phóng. Lincoln cũng ban hành chính sách ruộng đất, thực hiện nhiều cải cách có tính dân chủ.
Lincoln đã giám sát rất chặt cuộc chiến, đặc biệt trong việc lựa chọn các tướng lĩnh đứng đầu, bao gồm Ulysses S. Grant. Các sử gia đã kết luận rằng Lincoln đã rất khéo léo giải quyết các chia rẽ trong Đảng Cộng Hòa, đưa lãnh đạo của từng phe phái vào nội các và bắt họ phải hợp tác. Lincoln cũng đã giúp Hoa Kỳ tránh khỏi cuộc chiến với Vương quốc Liên hiệp Anh và Ireland vào năm 1861.
Phe phản chiến chỉ trích ông vì từ chối nhượng bộ trong vấn đề nô lệ. Ngược lại, Những Người Cộng hòa Cấp tiến, phe giải phóng nô lệ trong Đảng Cộng hòa, chỉ trích ông vì đã tiến hành giải phóng nô lệ quá chậm. Dù gặp những trở ngại này, ông thường lôi kéo được ý kiến quần chúng nhờ những bài phát biểu thuyết phục của mình; mà Diễn văn Gettysburg là một ví dụ. Kết thúc cuộc chiến, Lincoln đã có quan điểm rất ôn hòa về tái thiết, tìm kiếm sự tái đoàn kết quốc gia thông qua một chính sách tái hòa hợp độ lượng. Vụ ám sát ông năm 1865 là vụ ám sát tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên, làm ông trở thành một liệt sĩ vì lý tưởng thống nhất quốc gia.
Tóm tắt tiểu sử
Lincoln thuộc mẫu người tự lập. Tự học, ông trở thành một luật sư hàng đầu tại Illinois. Ông là lãnh đạo Đảng Whig (và đã đại diện cho Đảng tại Hạ viện trong một nhiệm kỳ). Khi vấn đề về chế độ nô lệ xảy ra năm 1854, ông góp phần tạo dựng Đảng Cộng hòa mới và trở thành lãnh đạo tại Illinois. Lincoln phản đối lao động nô lệ và kiên quyết khước từ mở rộng chế độ nô lệ ra thêm trong liên bang. Những cuộc tranh luận của ông với lãnh đạo Đảng Dân chủ Stephen Douglas năm 1858 khiến ông được cả nước biết tới, và với tư cách ứng cử viên ôn hòa miền tây ông đã chiến thắng trong cuộc chạy đua vào chân ứng cử viên tổng thống năm 1860. Chiến thắng của ông trong cuộc Bầu cử tổng thống Hoa Kỳ, 1860 là giọt nước làm tràn ly đối với phương Nam, nơi bảy bang quyết định ly khai, thành lập lên Liên hiệp các bang miền Nam, và chiếm quyền kiểm soát các pháo đài cũng như tài sản khác của Hoa Kỳ bên trong biên giới của họ, tạo bước khởi đầu dẫn tới cuộc Nội chiến Mỹ.
Lincoln thường được ca tụng vì tài năng lãnh đạo của ông trong cuộc chiến; những lời phát biểu với dân chúng, nổi tiếng nhất là Diễn văn Gettysburg, đã định nghĩa những vấn đề chiến tranh và giúp tái xác định hình ảnh của chính nước Mỹ. Ông đã chứng minh khả năng khi thay thế các tướng lĩnh kém tài bằng những người giỏi giang hơn, và cuối cùng đã tìm ra vị tướng đích thực Ulysses S. Grant. Khi lãnh đạo Đảng Cộng hòa, ông giữ mọi bè phái liên hiệp với nhau và tìm kiếm những sự ủng hộ mới từ War Democrats, thậm chí khi những kẻ thù chính trị ghê gớm nhất của ông gọi ông là độc tài tàn nhẫn. Lincoln phải đàm phán giữa những lãnh đạo phe Cấp tiến phe Ôn hòa Cộng hoà, những người thường bất đồng quan điểm về các vấn đề nô lệ. Ông đích thân chỉ huy các hoạt động chiến tranh, hợp tác chặt chẽ trong giai đoạn (1864-65) với Tướng Grant, người đã buộc lực lượng quân đội chính của tướng Robert E. Lee chấp nhận đầu hàng vào tháng 4 năm 1865.
Khả năng lãnh đạo của ông được minh chứng rõ rệt khi ông giải quyết khôn khéo vấn đề biên giới các bang nô lệ khi cuộc chiến mới bùng phát, khi đánh bại một nỗ lực vận động nghị viện nhằm tái tổ chức lại chính phủ của ông năm 1862, khi những lời tuyên bố, những bài viết của ông giúp tập hợp và truyền cảm hứng cho dân chúng miền Bắc, khi ông góp phần làm giảm những nỗi đau thời hậu chiến trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 1864. Những kẻ thù chính trị chỉ trích ông đã vi phạm Hiến pháp, vượt quá quyền lực hành pháp, từ chối thỏa hiệp về vấn đề nô lệ, tuyên bố thiết quân luật, đình chỉ lệnh đình quyền giam giữ, ra lệnh bắt giữ 18.000 người đối lập gồm cả các quan chức đảng cộng hòa và các nhà xuất bản, giết hại hàng trăm nghìn binh sĩ trẻ trong cuộc chiến. Phe Cấp tiến Cộng hoà chỉ trích ông hành động quá chậm chạp khi xóa bỏ chế độ nô lệ, và không đủ cứng rắn đối với những người miền Nam đã đầu hàng.
Lincoln nổi tiếng nhất với vai trò gìn giữ Hợp chủng quốc và chấm dứt chế độ nô lệ tại Hoa Kỳ với bản Tuyên ngôn Giải phóng và việc Sửa đổi thứ mười ba Hiến pháp Hoa Kỳ.
Các nhà sử học đã có ý kiến rằng Lincoln có tầm ảnh hưởng lâu dài trên chính trị và các định chế xã hội Hoa Kỳ, đặc biệt đã đặt ra tiền lệ cho việc tập trung hóa quyền lực ở mức độ cao hơn vào tay chính phủ liên bang và giảm bớt quyền lực các cá nhân bên trong chính phủ liên bang.
Lincoln hầu như dồn mọi chú ý của mình vào các vấn đề chính trị và quân sự, nhưng nhờ sự ủng hộ mạnh mẽ của ông, chính phủ đá thành lập ra hệ thống các ngân hàng quốc gia với Đạo luật Ngân hàng Quốc gia như ngày nay. Chính phủ của ông cũng đã tăng thuế để tăng nguồn thu, đặt ra luật thuế thu nhập đầu tiên, phát hành hàng trăm triệu dollar khế ước và những đồng tiền giấy đầu tiên, khuyến khích người nhập cư từ Châu Âu, khởi động dự án đường sắt liên lục địa, lập ra Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, khuyến khích quyền sở hữu trang trại với Đạo luật ấp trại năm 1862, và lập ra hệ thống các trường đại học hiện đại với Đạo luật các trường Đại học Morrill Land-Grant. Trong thời gian chiến tranh, bộ Ngân khố của chính phủ đã quản lý rất hiệu quả mọi hoạt động mua bán bông tại những vùng miền Nam chiếm đóng —công việc quản lý kinh tế hiệu quả nhất của liên bang. Vùng li khai Tây Virginia và vùng Nevada không dân chúng được chấp nhận thành các bang mới của quốc gia làm nhằm tăng đa số Cộng hòa bên trong Thượng viện Hoa Kỳ.
Lincoln luôn được xếp hạng là một trong số những tổng thống kiệt xuất của Hoa Kỳ. Tầm quan trọng của ông xuất phát từ vai trò trong việc xác định các vấn đề to lớn, tổ chức và giành chiến thắng trong cuộc nội chiến, tiêu diệt chế độ nô lệ, tái định nghĩa quốc gia. Việc ông bị ám sát khiến ông trở thành một liệt sĩ trong trái tim với hàng triệu người Mỹ.
[sửa] Lincoln trước năm 1854
Abraham Lincoln sinh ngày 12 tháng 2, 1809, cùng ngày sinh với Charles Darwin. Lincoln sinh ra trong một căn nhà gỗ một phòng nhỏ tại Trang trại Sinking Spring rộng 348 acre (1.4 km²) ở phía đông nam Quận Hardin, Kentucky, khi ấy còn bị coi là biên giới (nay là một phần của Quận LaRue, ở Nolin Creek, cách Hodgenville 3 dặm (5km) và là con của Thomas Lincoln cùng Nancy Hanks. Lincoln được đặt theo tên người ông đã mất, ông của Lincoln đã bị lột da đầu năm 1786 trong một cuộc tấn công của người da đỏ. Ông không có tên đệm. Cha mẹ Lincoln là những người nông dân thất học và mù chữ. Khi Lincoln đã trở nên nổi tiếng, những nhà báo và những người viết truyện đã thổi phồng sự nghèo khổ và tối tăm của ông khi ra đời. Tuy nhiên, Thomas Lincoln là một công dân khá có ảnh hưởng ở vùng nông thôn Kentucky. Ông đã mua lại Trang trại Sinking Spring vào tháng 12 năm 1808 với giá $200 tiền mặt và một khoản nợ. Trang trại này hiện được bảo tồn như một phần của Địa điểm di tích lịch sử quốc gia nơi sinh Abraham Lincoln. Cha mẹ ông theo một phái nhà thờ Baptisti, vốn đã bị trục xuất khỏi nhà thờ lớn hơn vì họ đã từ chối ủng hộ chế độ nô lệ. Từ khi còn rất nhỏ, Lincoln đã thể hiện tình cảm chống chế độ nô lệ. Tuy nhiên, ông không theo tôn giáo của cha mẹ, hay bất kỳ một tôn giáo nào khác, lúc nhỏ ông thường chế giễu tôn giáo.
Ba năm sau khi mua trang trại, một người chủ đất trước đó đưa hồ sơ ra trước Toà án Hardin Circuit buộc gia đình Lincoln phải chuyển đi. Thomas theo đuổi vụ kiện cho tới khi ông bị xử thua năm 1815. Những chi phí kiện tụng khiến gia cảnh càng khó khăn thêm. Năm 1811, họ thuê được 30 acres (0.1 km²) trong trang trại Knob Creek rộng 230 acre (0.9 km²) cách đó vài dặm, nơi họ sẽ chuyển tới sống sau này. Nằm trong lưu vực Sông Rolling Fork, đó là một trong những nơi có đất canh tác tốt nhất vùng. Khi ấy, cha Lincoln là một thành viên được kính trọng trong cộng đồng và là một nông dân cũng như thợ mộc tài giỏi. Hồi ức sớm nhất của Lincoln bắt đầu có ở trang trại này. Năm 1815, một nguyên đơn khác tìm cách buộc gia đình Lincoln phải rời trang trại Knob Creek. Nản chí trước sự kiện tụng cũng như không được các toà án ở Kentucky bảo vệ, Thomas quyết định đi tới Indiana, nơi đã được chính phủ liên bang khảo sát, nên quyền sở hữu đất đai cũng được bảo đảm hơn. Có lẽ những giai đoạn tuổi thơ ấy đã thúc đẩy Abraham theo học trác địa và trở thành một luật sư.
Năm 1816, khi Lincoln lên bảy, ông và cha tới Quận Spencer, Indiana; ông lý giải hành động này "một phần vì quan điểm với vấn đề nô lệ" và một phần vì những khó khăn kinh tế ở Kentucky. Năm 1818, mẹ Lincoln qua đời vì "milk sickness" ở tuổi ba tư, khi ông mới chín tuổi. Một thời gian ngắn sau đó, cha Lincoln cưới Sarah Bush Johnston. Sarah Lincoln đã dạy dỗ chú bé Lincoln như con mình. Nhiều năm sau này bà đã so sánh Lincoln với những người con riêng của mình và nói "Cả hai đều là những đứa trẻ ngoan, nhưng tôi phải nói rằng – vì cả hai đứa đều đã chết, nên Abe là đứa trẻ tuyệt nhất tôi từng thấy và hi vọng được thấy." (Lincoln, by David Herbert Donald, 1995)
Năm 1830, sau những khó khăn kinh tế và tranh chấp đất đai ở Indiana, gia đình họ định cư trên một khu đất của chính phủ do cha Lincoln lựa chọn tại Quận Macon, Illinois. Mùa đông năm sau đặc biệt khắc nghiệt, và gia đình họ hầu như sắp phải quay trở lại Indiana. Khi cha ông tái định cư gia đình ở một khu đất gần đó vào năm sau, Lincoln khi ấy đã 22 tuổi quyết định khám phá một mình, đi canô dọc Sông Sangamon tới Quận Sangamon, Illinois, ở làng New Salem. Cuối năm ấy, được một thương gia ở New Salem là Denton Offutt thuê, cùng vài người bạn ông mang hàng hoá từ New Salem đến New Orleans bằng bè trên các con sông Sangamon, Illinois và Mississippi. Trong khi ở New Orleans, có lẽ ông đã chứng kiến một phiên bán đấu giá nô lệ để lại những ấn tượng không thể gột sạch trong tâm trí trong cả cuộc đời còn lại. Dù trên thực tế ông có chứng kiến một phiên đấu giá nô lệ vào thời điểm ấy hay không, cuộc sống ở vùng nông thôn với sự hiện diện của nhiều nô lệ có lẽ cũng mang lại cho ông nhiều ví dụ tàn ác tương tự diễn ra hàng ngày.
Thời gian theo học thực sự của ông có lẽ chỉ kéo dài 18 tháng do các giáo viên không chuyên nghiệp dạy. Trên thực tế ông là người tự học, đọc mọi cuốn sách có thể mượn được. Ông thông thạo Kinh thánh, các tác phẩm của William Shakespeare, lịch sử Anh và lịch sử Mỹ, và học được phong cách trình bày giản dị trước thính giả. Ông không thích câu cá và săn bắn vì không muốn giết hại bất cứ một con vật nào kể cả để làm thực phẩm dù ông rất cao và khoẻ, ông dành nhiều thời gian đọc sách tới nỗi những người hàng xóm cho rằng ông cố tình làm vậy để tránh phải làm việc chân tay nặng nhọc. Ông giỏi dùng rìu (vì thế có tên hiệu "người xẻ gỗ"), ông cũng là một đô vật cừ.
Khởi nghiệp
Lincoln bắt đầu nghề nghiệp chính trị năm 1832 khi 23 khi chạy đua vào Quốc hội bang Illinois với tư cách thành viên Đảng Whig. Cương lĩnh tranh cử của ông là tiến hành những cải cách đường thuỷ trên Sông Sangamon với hy vọng thu hút vận tải bằng tàu hơi nước trên sông, điều này cho phép những vùng nghèo khó, dân cư thưa thớt dọc hai bên bờ sông phát triển thịnh vượng. Ông giữ chức đại uý trong một đại đội dân quân Illinois được thành lập ở New Salem trong Chiến tranh Black Hawk, dù ông chưa bao giờ tham chiến. Sau khi trúng cử ông đã viết thư cho những người bạn nói rằng ông chưa từng có "bất kỳ thành công nào đáng hài lòng như vậy trong cuộc sống."
Ông điều hành một cửa hiệu nhỏ trong một thời gian ngắn ở New Salem, Illinois. Sau khi đọc xong tập hai bộ sách bốn tập Bình luận luật pháp Anh của Ngài William Blackstone, ông đã tự học luật và được nhận vào Hội luật gia bang Illinois năm 1837. Cùng năm ấy, ông rời tới Springfield, Illinois, và bắt đầu làm nghề luật với Stephen T. Logan. Ông trở thành một trong những luật sư thành công và được kính trọng nhất ở Illinois với con đường sự nghiệp ngày càng rộng mở. Lincoln tham gia bốn nhiệm kỳ liên tục trong Hạ viện Illinois, với tư cách đại diện Đảng Whig thuộc Quận Sangamon, bắt đầu từ năm 1834. Ông trở thành một lãnh đạo Đảng Whig trong cơ quan lập pháp. Năm 1837, lần đầu tiên ông đứng ra chống lại chế độ nô lệ tại Quốc hội Illinois, cho rằng chế độ này đã “được lập lên một cách bất công và là một chính sách tồi”. [1]
Năm 1837 Lincoln gặp người bạn thân nhất của mình Joshua Fry Speed, họ cùng sống với nhau trong bốn năm. "...rất khó để nói rằng ông là người bạn thân duy nhất — bởi vì rõ ràng ông là người bạn cuối cùng — Lincoln từng có."(Nicolay và Hay) Khi Speed cưới vợ tháng 2 năm 1842, từ Springfield Lincoln đã viết: "Hiện tại, tôi cảm thấy ghen tị với cả hai người, các bạn sẽ dành hết sự quan tâm cho nhau, tới mức chẳng còn chút nào dành cho tôi nữa."(Tuyển chọn các bài viết của Lincoln, Basler(ed))
Năm 1842, Lincoln viết một loạt các bức thư vô danh được đăng trên tờ Sangamo Journal, chế giễu nhân vật danh tiếng của Đảng Dân chủ và là Kiểm toán viên nhà nước James Shields. Khi Shields khám phá ra chính Lincoln là tác giả của những bức thư đó, ông đã thách đấu với Lincoln. Bởi vì Shields là người thách đấu, Lincoln được lựa chọn vũ khí và ông đã chọn loại "Kiếm kỵ binh cỡ lớn nhất." Lincoln cao, tay dài hơn nên có ưu thế rõ rệt; cuộc thách đấu đã bị hủy bỏ vào giây phút cuối cùng. [2]
Năm 1841, Lincoln hành nghề luật cùng William Herndon, một người bạn trong Đảng Whig. Năm 1856, hai người tham gia Đảng Cộng hoà. Sau khi Lincoln chết, Herndon bắt đầu sưu tập các câu chuyện về Lincoln từ những người từng biết ông ở Illinois, và xuất bản chúng trong cuốn Lincoln của Herndon.
Lincoln thời trẻ
Làm chính trị tại Illinois
Lincoln những năm 1840
Hình ảnh của Lincoln trên đồng 5 dollar Hoa Kỳ.Năm 1846, Lincoln trúng cử một nhiệm kỳ Hạ viện Mỹ. Là một đảng viên trung thành của Đảng Whig, Lincoln thường coi lãnh đạo đảng Henry Clay là thần tượng chính trị của mình. Vì là thành viên lần đầu vào Hạ viện, Lincoln không có nhiều quyền lực hay ưởng hưởng tại đó. Ông đã lên tiếng chống lại cuộc chiến tranh với Mexico, mà ông coi là tham vọng giành "vinh quang quân sự - cây cầu vồng đẹp đẽ đó, xuất hiện sau những cơn mưa máu" của Tổng thống Polk. Bên cạnh cách nói hùng biện đó, ông cũng trực tiếp phản đối tuyên bố biên giới Texas của Polk. [3]
Lincoln là một trong 82 thành viên Đảng Whig đánh bại 81 thành viên Dân chủ trong một cuộc bầu cử thủ tục tháng 1 năm 1848 về việc sửa đổi nhằm gửi ngược lại một nghị quyết thông thường cho ủy ban với những hướng dẫn để ủy ban thêm vào câu sau "...một cuộc chiến tranh không cần thiết và phi hiến đã bắt đầu bởi Tổng thống Hoa Kỳ". Việc sửa đổi được thông qua, nhưng dự luật không bao giờ được ủy ban tái đề xuất và từ đó cũng không bao giờ được bỏ phiếu thông qua lần cuối. [4].
Lincoln đã mất một phần uy tín sau bài phát biểu quá khích trước Hạ viện. Ông tuyên bố, "Chúa trời đã quên không bảo vệ những kẻ yếu ớt và vô tội, và đã cho phép những băng đảng giết người cũng những tên quỷ sứ từ địa ngục giết hại đàn ông, phụ nữ và trẻ em, đưa rác rưởi và sự cướp bóc tới miền đất của sự công bằng". Chỉ hai tuần sau, Polk đã gửi một hiệp ước hòa bình tới Hạ viện. Không ai ở Washington có bất kỳ chú ý nào tới Lincoln, nhưng những thành viên Dân chủ đã tổ chức một cuộc phản đối tại quê hưởng ông, nơi chiến tranh được ủng hộ và nhiều người dân tình nguyện ra trận. Tại Hạt Morgan, các nghị quyết được thông qua theo chiều hướng ủng hộ chiến tranh và sự lên án đầy thịnh nộ trước "những cuộc tấn công phản nghịch của những tên du kích trong nước; những đảng mị dân;" những kẻ vu khống Tổng thống, những kẻ bảo vệ sự giết chóc tại Alamo, những kẻ phỉ báng tinh thần anh dũng tại San Jacinto. Đối tác pháp luật của Lincoln là William Herndon đã cảnh báo ông rằng sự chống đối đang tăng lên và uy tín của ông đang giảm sút không thể cứu chữa; chính Lincoln cũng thất vọng, và ông đã quyết định không ra tái tranh cử. Trong cuộc bầu cử mùa thu năm 1848 ông đã cổ vũ mạnh mẽ cho Zachary Taylor, vị tướng thành công nhưng từng bị ông tố cáo những hành động tàn ác trong tháng 1. Những cuộc tấn công của Lincoln về phía Polk sẽ lại quay trở lại trong cuộc Nội Chiến. [Beveridge 1: 428-33] Nội các đang được thành lập của Taylor trao cho Lincoln chức Thống đốc Lãnh thổ Oregon xa xôi. Chấp nhận điều này đồng nghĩa với việc chấm dứt công việc của ông tại bang Illinois đang phát triển nhanh chóng, vì thế ông đã từ chối. Lincoln quay trở lại Springfield, ông ngừng các hoạt động chính trị và quay sang kiếm sống với nghề luật sư, nghề này mang lại cho ông nhiều chuyến đi dài trên lưng ngựa từ hạt này sang hạt khác.
Trước khi trở thành tổng thống, Lincoln từng là một luật sư, một thành viên của Viện Dân biểu Hoa Kỳ, và một ứng cử viên không thành công vào Thượng viện Hoa Kỳ. Là một người phản đối kịch liệt sự mở rộng của chế độ nô lệ ở Hoa Kỳ[2] và chủ trương xoá bỏ chế độ này,[1] Lincoln đã giành được vị trí ứng viên tổng thống Đảng Cộng Hòa năm 1860 và sau đó được bầu làm tổng thống vào năm đó. Ông đã tiến hành cuộc Chiến tranh Bắc Nam, tức Nội chiến Hoa Kỳ (1861 - 1865) chống lại giai cấp chủ nô ở miền Nam,[1] kết quả là chiến thắng của quân miền Bắc và nô lệ được giải phóng. Lincoln cũng ban hành chính sách ruộng đất, thực hiện nhiều cải cách có tính dân chủ.
Lincoln đã giám sát rất chặt cuộc chiến, đặc biệt trong việc lựa chọn các tướng lĩnh đứng đầu, bao gồm Ulysses S. Grant. Các sử gia đã kết luận rằng Lincoln đã rất khéo léo giải quyết các chia rẽ trong Đảng Cộng Hòa, đưa lãnh đạo của từng phe phái vào nội các và bắt họ phải hợp tác. Lincoln cũng đã giúp Hoa Kỳ tránh khỏi cuộc chiến với Vương quốc Liên hiệp Anh và Ireland vào năm 1861.
Phe phản chiến chỉ trích ông vì từ chối nhượng bộ trong vấn đề nô lệ. Ngược lại, Những Người Cộng hòa Cấp tiến, phe giải phóng nô lệ trong Đảng Cộng hòa, chỉ trích ông vì đã tiến hành giải phóng nô lệ quá chậm. Dù gặp những trở ngại này, ông thường lôi kéo được ý kiến quần chúng nhờ những bài phát biểu thuyết phục của mình; mà Diễn văn Gettysburg là một ví dụ. Kết thúc cuộc chiến, Lincoln đã có quan điểm rất ôn hòa về tái thiết, tìm kiếm sự tái đoàn kết quốc gia thông qua một chính sách tái hòa hợp độ lượng. Vụ ám sát ông năm 1865 là vụ ám sát tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên, làm ông trở thành một liệt sĩ vì lý tưởng thống nhất quốc gia.
Tóm tắt tiểu sử
Lincoln thuộc mẫu người tự lập. Tự học, ông trở thành một luật sư hàng đầu tại Illinois. Ông là lãnh đạo Đảng Whig (và đã đại diện cho Đảng tại Hạ viện trong một nhiệm kỳ). Khi vấn đề về chế độ nô lệ xảy ra năm 1854, ông góp phần tạo dựng Đảng Cộng hòa mới và trở thành lãnh đạo tại Illinois. Lincoln phản đối lao động nô lệ và kiên quyết khước từ mở rộng chế độ nô lệ ra thêm trong liên bang. Những cuộc tranh luận của ông với lãnh đạo Đảng Dân chủ Stephen Douglas năm 1858 khiến ông được cả nước biết tới, và với tư cách ứng cử viên ôn hòa miền tây ông đã chiến thắng trong cuộc chạy đua vào chân ứng cử viên tổng thống năm 1860. Chiến thắng của ông trong cuộc Bầu cử tổng thống Hoa Kỳ, 1860 là giọt nước làm tràn ly đối với phương Nam, nơi bảy bang quyết định ly khai, thành lập lên Liên hiệp các bang miền Nam, và chiếm quyền kiểm soát các pháo đài cũng như tài sản khác của Hoa Kỳ bên trong biên giới của họ, tạo bước khởi đầu dẫn tới cuộc Nội chiến Mỹ.
Lincoln thường được ca tụng vì tài năng lãnh đạo của ông trong cuộc chiến; những lời phát biểu với dân chúng, nổi tiếng nhất là Diễn văn Gettysburg, đã định nghĩa những vấn đề chiến tranh và giúp tái xác định hình ảnh của chính nước Mỹ. Ông đã chứng minh khả năng khi thay thế các tướng lĩnh kém tài bằng những người giỏi giang hơn, và cuối cùng đã tìm ra vị tướng đích thực Ulysses S. Grant. Khi lãnh đạo Đảng Cộng hòa, ông giữ mọi bè phái liên hiệp với nhau và tìm kiếm những sự ủng hộ mới từ War Democrats, thậm chí khi những kẻ thù chính trị ghê gớm nhất của ông gọi ông là độc tài tàn nhẫn. Lincoln phải đàm phán giữa những lãnh đạo phe Cấp tiến phe Ôn hòa Cộng hoà, những người thường bất đồng quan điểm về các vấn đề nô lệ. Ông đích thân chỉ huy các hoạt động chiến tranh, hợp tác chặt chẽ trong giai đoạn (1864-65) với Tướng Grant, người đã buộc lực lượng quân đội chính của tướng Robert E. Lee chấp nhận đầu hàng vào tháng 4 năm 1865.
Khả năng lãnh đạo của ông được minh chứng rõ rệt khi ông giải quyết khôn khéo vấn đề biên giới các bang nô lệ khi cuộc chiến mới bùng phát, khi đánh bại một nỗ lực vận động nghị viện nhằm tái tổ chức lại chính phủ của ông năm 1862, khi những lời tuyên bố, những bài viết của ông giúp tập hợp và truyền cảm hứng cho dân chúng miền Bắc, khi ông góp phần làm giảm những nỗi đau thời hậu chiến trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 1864. Những kẻ thù chính trị chỉ trích ông đã vi phạm Hiến pháp, vượt quá quyền lực hành pháp, từ chối thỏa hiệp về vấn đề nô lệ, tuyên bố thiết quân luật, đình chỉ lệnh đình quyền giam giữ, ra lệnh bắt giữ 18.000 người đối lập gồm cả các quan chức đảng cộng hòa và các nhà xuất bản, giết hại hàng trăm nghìn binh sĩ trẻ trong cuộc chiến. Phe Cấp tiến Cộng hoà chỉ trích ông hành động quá chậm chạp khi xóa bỏ chế độ nô lệ, và không đủ cứng rắn đối với những người miền Nam đã đầu hàng.
Lincoln nổi tiếng nhất với vai trò gìn giữ Hợp chủng quốc và chấm dứt chế độ nô lệ tại Hoa Kỳ với bản Tuyên ngôn Giải phóng và việc Sửa đổi thứ mười ba Hiến pháp Hoa Kỳ.
Các nhà sử học đã có ý kiến rằng Lincoln có tầm ảnh hưởng lâu dài trên chính trị và các định chế xã hội Hoa Kỳ, đặc biệt đã đặt ra tiền lệ cho việc tập trung hóa quyền lực ở mức độ cao hơn vào tay chính phủ liên bang và giảm bớt quyền lực các cá nhân bên trong chính phủ liên bang.
Lincoln hầu như dồn mọi chú ý của mình vào các vấn đề chính trị và quân sự, nhưng nhờ sự ủng hộ mạnh mẽ của ông, chính phủ đá thành lập ra hệ thống các ngân hàng quốc gia với Đạo luật Ngân hàng Quốc gia như ngày nay. Chính phủ của ông cũng đã tăng thuế để tăng nguồn thu, đặt ra luật thuế thu nhập đầu tiên, phát hành hàng trăm triệu dollar khế ước và những đồng tiền giấy đầu tiên, khuyến khích người nhập cư từ Châu Âu, khởi động dự án đường sắt liên lục địa, lập ra Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, khuyến khích quyền sở hữu trang trại với Đạo luật ấp trại năm 1862, và lập ra hệ thống các trường đại học hiện đại với Đạo luật các trường Đại học Morrill Land-Grant. Trong thời gian chiến tranh, bộ Ngân khố của chính phủ đã quản lý rất hiệu quả mọi hoạt động mua bán bông tại những vùng miền Nam chiếm đóng —công việc quản lý kinh tế hiệu quả nhất của liên bang. Vùng li khai Tây Virginia và vùng Nevada không dân chúng được chấp nhận thành các bang mới của quốc gia làm nhằm tăng đa số Cộng hòa bên trong Thượng viện Hoa Kỳ.
Lincoln luôn được xếp hạng là một trong số những tổng thống kiệt xuất của Hoa Kỳ. Tầm quan trọng của ông xuất phát từ vai trò trong việc xác định các vấn đề to lớn, tổ chức và giành chiến thắng trong cuộc nội chiến, tiêu diệt chế độ nô lệ, tái định nghĩa quốc gia. Việc ông bị ám sát khiến ông trở thành một liệt sĩ trong trái tim với hàng triệu người Mỹ.
[sửa] Lincoln trước năm 1854
Abraham Lincoln sinh ngày 12 tháng 2, 1809, cùng ngày sinh với Charles Darwin. Lincoln sinh ra trong một căn nhà gỗ một phòng nhỏ tại Trang trại Sinking Spring rộng 348 acre (1.4 km²) ở phía đông nam Quận Hardin, Kentucky, khi ấy còn bị coi là biên giới (nay là một phần của Quận LaRue, ở Nolin Creek, cách Hodgenville 3 dặm (5km) và là con của Thomas Lincoln cùng Nancy Hanks. Lincoln được đặt theo tên người ông đã mất, ông của Lincoln đã bị lột da đầu năm 1786 trong một cuộc tấn công của người da đỏ. Ông không có tên đệm. Cha mẹ Lincoln là những người nông dân thất học và mù chữ. Khi Lincoln đã trở nên nổi tiếng, những nhà báo và những người viết truyện đã thổi phồng sự nghèo khổ và tối tăm của ông khi ra đời. Tuy nhiên, Thomas Lincoln là một công dân khá có ảnh hưởng ở vùng nông thôn Kentucky. Ông đã mua lại Trang trại Sinking Spring vào tháng 12 năm 1808 với giá $200 tiền mặt và một khoản nợ. Trang trại này hiện được bảo tồn như một phần của Địa điểm di tích lịch sử quốc gia nơi sinh Abraham Lincoln. Cha mẹ ông theo một phái nhà thờ Baptisti, vốn đã bị trục xuất khỏi nhà thờ lớn hơn vì họ đã từ chối ủng hộ chế độ nô lệ. Từ khi còn rất nhỏ, Lincoln đã thể hiện tình cảm chống chế độ nô lệ. Tuy nhiên, ông không theo tôn giáo của cha mẹ, hay bất kỳ một tôn giáo nào khác, lúc nhỏ ông thường chế giễu tôn giáo.
Ba năm sau khi mua trang trại, một người chủ đất trước đó đưa hồ sơ ra trước Toà án Hardin Circuit buộc gia đình Lincoln phải chuyển đi. Thomas theo đuổi vụ kiện cho tới khi ông bị xử thua năm 1815. Những chi phí kiện tụng khiến gia cảnh càng khó khăn thêm. Năm 1811, họ thuê được 30 acres (0.1 km²) trong trang trại Knob Creek rộng 230 acre (0.9 km²) cách đó vài dặm, nơi họ sẽ chuyển tới sống sau này. Nằm trong lưu vực Sông Rolling Fork, đó là một trong những nơi có đất canh tác tốt nhất vùng. Khi ấy, cha Lincoln là một thành viên được kính trọng trong cộng đồng và là một nông dân cũng như thợ mộc tài giỏi. Hồi ức sớm nhất của Lincoln bắt đầu có ở trang trại này. Năm 1815, một nguyên đơn khác tìm cách buộc gia đình Lincoln phải rời trang trại Knob Creek. Nản chí trước sự kiện tụng cũng như không được các toà án ở Kentucky bảo vệ, Thomas quyết định đi tới Indiana, nơi đã được chính phủ liên bang khảo sát, nên quyền sở hữu đất đai cũng được bảo đảm hơn. Có lẽ những giai đoạn tuổi thơ ấy đã thúc đẩy Abraham theo học trác địa và trở thành một luật sư.
Năm 1816, khi Lincoln lên bảy, ông và cha tới Quận Spencer, Indiana; ông lý giải hành động này "một phần vì quan điểm với vấn đề nô lệ" và một phần vì những khó khăn kinh tế ở Kentucky. Năm 1818, mẹ Lincoln qua đời vì "milk sickness" ở tuổi ba tư, khi ông mới chín tuổi. Một thời gian ngắn sau đó, cha Lincoln cưới Sarah Bush Johnston. Sarah Lincoln đã dạy dỗ chú bé Lincoln như con mình. Nhiều năm sau này bà đã so sánh Lincoln với những người con riêng của mình và nói "Cả hai đều là những đứa trẻ ngoan, nhưng tôi phải nói rằng – vì cả hai đứa đều đã chết, nên Abe là đứa trẻ tuyệt nhất tôi từng thấy và hi vọng được thấy." (Lincoln, by David Herbert Donald, 1995)
Năm 1830, sau những khó khăn kinh tế và tranh chấp đất đai ở Indiana, gia đình họ định cư trên một khu đất của chính phủ do cha Lincoln lựa chọn tại Quận Macon, Illinois. Mùa đông năm sau đặc biệt khắc nghiệt, và gia đình họ hầu như sắp phải quay trở lại Indiana. Khi cha ông tái định cư gia đình ở một khu đất gần đó vào năm sau, Lincoln khi ấy đã 22 tuổi quyết định khám phá một mình, đi canô dọc Sông Sangamon tới Quận Sangamon, Illinois, ở làng New Salem. Cuối năm ấy, được một thương gia ở New Salem là Denton Offutt thuê, cùng vài người bạn ông mang hàng hoá từ New Salem đến New Orleans bằng bè trên các con sông Sangamon, Illinois và Mississippi. Trong khi ở New Orleans, có lẽ ông đã chứng kiến một phiên bán đấu giá nô lệ để lại những ấn tượng không thể gột sạch trong tâm trí trong cả cuộc đời còn lại. Dù trên thực tế ông có chứng kiến một phiên đấu giá nô lệ vào thời điểm ấy hay không, cuộc sống ở vùng nông thôn với sự hiện diện của nhiều nô lệ có lẽ cũng mang lại cho ông nhiều ví dụ tàn ác tương tự diễn ra hàng ngày.
Thời gian theo học thực sự của ông có lẽ chỉ kéo dài 18 tháng do các giáo viên không chuyên nghiệp dạy. Trên thực tế ông là người tự học, đọc mọi cuốn sách có thể mượn được. Ông thông thạo Kinh thánh, các tác phẩm của William Shakespeare, lịch sử Anh và lịch sử Mỹ, và học được phong cách trình bày giản dị trước thính giả. Ông không thích câu cá và săn bắn vì không muốn giết hại bất cứ một con vật nào kể cả để làm thực phẩm dù ông rất cao và khoẻ, ông dành nhiều thời gian đọc sách tới nỗi những người hàng xóm cho rằng ông cố tình làm vậy để tránh phải làm việc chân tay nặng nhọc. Ông giỏi dùng rìu (vì thế có tên hiệu "người xẻ gỗ"), ông cũng là một đô vật cừ.
Khởi nghiệp
Lincoln bắt đầu nghề nghiệp chính trị năm 1832 khi 23 khi chạy đua vào Quốc hội bang Illinois với tư cách thành viên Đảng Whig. Cương lĩnh tranh cử của ông là tiến hành những cải cách đường thuỷ trên Sông Sangamon với hy vọng thu hút vận tải bằng tàu hơi nước trên sông, điều này cho phép những vùng nghèo khó, dân cư thưa thớt dọc hai bên bờ sông phát triển thịnh vượng. Ông giữ chức đại uý trong một đại đội dân quân Illinois được thành lập ở New Salem trong Chiến tranh Black Hawk, dù ông chưa bao giờ tham chiến. Sau khi trúng cử ông đã viết thư cho những người bạn nói rằng ông chưa từng có "bất kỳ thành công nào đáng hài lòng như vậy trong cuộc sống."
Ông điều hành một cửa hiệu nhỏ trong một thời gian ngắn ở New Salem, Illinois. Sau khi đọc xong tập hai bộ sách bốn tập Bình luận luật pháp Anh của Ngài William Blackstone, ông đã tự học luật và được nhận vào Hội luật gia bang Illinois năm 1837. Cùng năm ấy, ông rời tới Springfield, Illinois, và bắt đầu làm nghề luật với Stephen T. Logan. Ông trở thành một trong những luật sư thành công và được kính trọng nhất ở Illinois với con đường sự nghiệp ngày càng rộng mở. Lincoln tham gia bốn nhiệm kỳ liên tục trong Hạ viện Illinois, với tư cách đại diện Đảng Whig thuộc Quận Sangamon, bắt đầu từ năm 1834. Ông trở thành một lãnh đạo Đảng Whig trong cơ quan lập pháp. Năm 1837, lần đầu tiên ông đứng ra chống lại chế độ nô lệ tại Quốc hội Illinois, cho rằng chế độ này đã “được lập lên một cách bất công và là một chính sách tồi”. [1]
Năm 1837 Lincoln gặp người bạn thân nhất của mình Joshua Fry Speed, họ cùng sống với nhau trong bốn năm. "...rất khó để nói rằng ông là người bạn thân duy nhất — bởi vì rõ ràng ông là người bạn cuối cùng — Lincoln từng có."(Nicolay và Hay) Khi Speed cưới vợ tháng 2 năm 1842, từ Springfield Lincoln đã viết: "Hiện tại, tôi cảm thấy ghen tị với cả hai người, các bạn sẽ dành hết sự quan tâm cho nhau, tới mức chẳng còn chút nào dành cho tôi nữa."(Tuyển chọn các bài viết của Lincoln, Basler(ed))
Năm 1842, Lincoln viết một loạt các bức thư vô danh được đăng trên tờ Sangamo Journal, chế giễu nhân vật danh tiếng của Đảng Dân chủ và là Kiểm toán viên nhà nước James Shields. Khi Shields khám phá ra chính Lincoln là tác giả của những bức thư đó, ông đã thách đấu với Lincoln. Bởi vì Shields là người thách đấu, Lincoln được lựa chọn vũ khí và ông đã chọn loại "Kiếm kỵ binh cỡ lớn nhất." Lincoln cao, tay dài hơn nên có ưu thế rõ rệt; cuộc thách đấu đã bị hủy bỏ vào giây phút cuối cùng. [2]
Năm 1841, Lincoln hành nghề luật cùng William Herndon, một người bạn trong Đảng Whig. Năm 1856, hai người tham gia Đảng Cộng hoà. Sau khi Lincoln chết, Herndon bắt đầu sưu tập các câu chuyện về Lincoln từ những người từng biết ông ở Illinois, và xuất bản chúng trong cuốn Lincoln của Herndon.
Lincoln thời trẻ
Làm chính trị tại Illinois
Lincoln những năm 1840
Hình ảnh của Lincoln trên đồng 5 dollar Hoa Kỳ.Năm 1846, Lincoln trúng cử một nhiệm kỳ Hạ viện Mỹ. Là một đảng viên trung thành của Đảng Whig, Lincoln thường coi lãnh đạo đảng Henry Clay là thần tượng chính trị của mình. Vì là thành viên lần đầu vào Hạ viện, Lincoln không có nhiều quyền lực hay ưởng hưởng tại đó. Ông đã lên tiếng chống lại cuộc chiến tranh với Mexico, mà ông coi là tham vọng giành "vinh quang quân sự - cây cầu vồng đẹp đẽ đó, xuất hiện sau những cơn mưa máu" của Tổng thống Polk. Bên cạnh cách nói hùng biện đó, ông cũng trực tiếp phản đối tuyên bố biên giới Texas của Polk. [3]
Lincoln là một trong 82 thành viên Đảng Whig đánh bại 81 thành viên Dân chủ trong một cuộc bầu cử thủ tục tháng 1 năm 1848 về việc sửa đổi nhằm gửi ngược lại một nghị quyết thông thường cho ủy ban với những hướng dẫn để ủy ban thêm vào câu sau "...một cuộc chiến tranh không cần thiết và phi hiến đã bắt đầu bởi Tổng thống Hoa Kỳ". Việc sửa đổi được thông qua, nhưng dự luật không bao giờ được ủy ban tái đề xuất và từ đó cũng không bao giờ được bỏ phiếu thông qua lần cuối. [4].
Lincoln đã mất một phần uy tín sau bài phát biểu quá khích trước Hạ viện. Ông tuyên bố, "Chúa trời đã quên không bảo vệ những kẻ yếu ớt và vô tội, và đã cho phép những băng đảng giết người cũng những tên quỷ sứ từ địa ngục giết hại đàn ông, phụ nữ và trẻ em, đưa rác rưởi và sự cướp bóc tới miền đất của sự công bằng". Chỉ hai tuần sau, Polk đã gửi một hiệp ước hòa bình tới Hạ viện. Không ai ở Washington có bất kỳ chú ý nào tới Lincoln, nhưng những thành viên Dân chủ đã tổ chức một cuộc phản đối tại quê hưởng ông, nơi chiến tranh được ủng hộ và nhiều người dân tình nguyện ra trận. Tại Hạt Morgan, các nghị quyết được thông qua theo chiều hướng ủng hộ chiến tranh và sự lên án đầy thịnh nộ trước "những cuộc tấn công phản nghịch của những tên du kích trong nước; những đảng mị dân;" những kẻ vu khống Tổng thống, những kẻ bảo vệ sự giết chóc tại Alamo, những kẻ phỉ báng tinh thần anh dũng tại San Jacinto. Đối tác pháp luật của Lincoln là William Herndon đã cảnh báo ông rằng sự chống đối đang tăng lên và uy tín của ông đang giảm sút không thể cứu chữa; chính Lincoln cũng thất vọng, và ông đã quyết định không ra tái tranh cử. Trong cuộc bầu cử mùa thu năm 1848 ông đã cổ vũ mạnh mẽ cho Zachary Taylor, vị tướng thành công nhưng từng bị ông tố cáo những hành động tàn ác trong tháng 1. Những cuộc tấn công của Lincoln về phía Polk sẽ lại quay trở lại trong cuộc Nội Chiến. [Beveridge 1: 428-33] Nội các đang được thành lập của Taylor trao cho Lincoln chức Thống đốc Lãnh thổ Oregon xa xôi. Chấp nhận điều này đồng nghĩa với việc chấm dứt công việc của ông tại bang Illinois đang phát triển nhanh chóng, vì thế ông đã từ chối. Lincoln quay trở lại Springfield, ông ngừng các hoạt động chính trị và quay sang kiếm sống với nghề luật sư, nghề này mang lại cho ông nhiều chuyến đi dài trên lưng ngựa từ hạt này sang hạt khác.
